क्रान्तिकारी संयुक्त मोर्चा आजको आवश्यकता:सिपि गजुरेल

देशमा क्रान्ति सम्पन्न गर्नकालागि जनतामा अन्तर्निहित शक्ति केन्द्रीत गरी त्यसलाई सहि ढंगले परिचालन गर्नु आवश्यक हुन्छ । यसका निमित्त एउटा क्रान्तिकारी शक्तिले त्यस प्रकारको शक्ति निर्माण र परिचालन गर्नु नितान्त जरुरी हुन्छ । छरिएर बसेको र असंगठित जनताले परिवर्तनमा ठुलो भूमिका खेल्न सक्दैनन् । त्यसका निमित्त जनताका वीचमा खँदिलो एकता कायम गर्नु पनि त्यत्तीकै जरुरी हून्छ । यो काम सम्पन्न गर्नु त्यति सजिलो छैन । यो धेरै कठिन काम हो । यौ काम सम्पन्न गर्नमा क्रान्तिकारी संयुक्त मोर्चाले निकै महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ । त्यसैले जुनसुकै देशमा जब क्रान्तिलाई व्यवहारिक रुपमा सम्पन्न गर्ने प्रश्न अगाडि आउँछ, क्रान्तिकारी संयुक्त मोर्चा अनिवार्यरुपमा आवश्यक हुन जान्छ । प्रस्तुत आलेखमा संयुक्त मोर्चाका विषयमा संक्षिप्त चर्चा गरिने छ ।
धेरै दलहरु किन बन्छन् ?
हाम्रो देश नेपाललाई एउटा सानो देशका रुपमा चिनाउने गरिएको पाइन्छ । तर, विश्व मानचित्रमा यो देश त्यती सानो होइन । जन संख्याको हिसाबले नेपाल विश्वको ४९ सौं ठुलो राष्ट्र हो र क्षेत्रफलको हिसाबले ९३ औं स्थानमा रहेको छ । तत्कालिन नेपालका राजा महेन्द्रले २०१७ साल पौष १ गते एउटा प्रतिक्रान्तिव्दारा त्यतीखेरको बहुदलीय संसदीय व्यवस्थाको अन्त्य गरी कथित निर्दलीय पंचायती व्यवस्था लागु गरेका थिए । सबै पार्टी माथि प्रतिवन्ध लगाइएको थियो । त्यसको विरोध गर्दै भूमिगतरुपमा काम गर्ने पार्टीको संख्या औलामा गन्ने पनि थिएनन् । तर, बहुदलीय व्यवस्था आएपछि च्याउ उम्रेजस्तै उम्रिए पार्टीहरु । नयाँ सम्विधान अनुसारको संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक बहुदलीय संसदीय व्यवस्थामा निर्वाचनको प्रयोजनकालागि निर्वाचन आयोगमा दर्ता हुने पार्टीको संख्या झण्डै १२० जति थियो । चुनावमा भागलिने वा चुनाव वहिष्कार गर्ने केही पार्टीको पनि हिसाब गर्दा यसमा पार्टीको संख्या अझ थप हुन जान्छ । यसले नेपाली राजनीतिको एउटा प्रवृत्तिलाई दर्शाउँछ ।
आखिरमा पार्टी वा दलहरुले त्यो समाजमा विद्यमान विभिन्न वर्गहरुको हितको प्रतिनिधित्व गर्दछन् । त्यस हिसाबले विचार गर्दा यति धेरै दलहरुको आवश्यकता पर्ने थिएन भन्ने देखिन्छ । तर व्यवहारमा यस प्रकारका प्रवृत्ति किन देखा परिरहेका छन् छ त ?एउटै वर्गको हितको निमित्त अनेकौं दल किन बन्ने गर्दछन् ? यो पनि हाम्रो जस्तो देशकालागि विचारणीय प्रश्न हो ।
ध्रुवीकरण र संयुक्त मोर्चा
समाजमा विद्यमान विभिन्न राजनीतिक पार्टीहरु मध्ये कस्लाई समर्थन गर्ने भन्ने अहम् प्रश्न हो । जनताले पार्टी रोज्ने काम पनि त्यती सहज हुँदैन । मानिसहरु विविध कारणबाट पार्टी रोज्ने गर्दछन् । सामान्यतया, मानिसहरुले तत्कालको स्वार्थ, तत्कालको प्राप्ति, सुविधा, आफुले त्याग र दुख कष्ट उठाउनु नपर्ने किसिमको बाटो मन पराउँछन् । राजनीतिक चेतना कम भएका मानिसहरुको पहिलो रोजाई सत्तारुढ पार्टी हुन जान्छ । किन भने तमाम प्रकारका सुविधा, लाभ त्यहिँ उपलव्ध हुने संभावना रहन्छ । सत्ताधारी पार्टीको पक्षमा चुनावमा भोट धेरै आउने एउटा प्रमुख कारण पनि यहि हो । वाह्यरुपमा हेर्दा सत्ताधारी पार्टीको पक्षमा जनता धेरै देखिने कारण पनि यहि हो ।
उत्पीडित वर्ग, जाति, लिंग क्षेत्र आदिकालागि काम गर्ने क्रान्तिकारी पार्टीमा सम्मिलित हुँदा तत्कालै फाइदा होइन, त्यहाँ कठिनाई, दुँख, कष्ट उठाउने कुरा नै प्रमुख हुन्छ । त्यहाँ जोखिम उठाउने कुरा ने प्रमुख हुन्छ । कम चेतना भएका, तत्कालै फाइदा चाहिइहाल्नेहरुको लागि यो बाटो पहिलो रोजाईमा सितीमिती पर्दैन । त्यसकारण, तल्लो वर्गका, उन्पीडितहरु पनि प्रतिकृयावादी प्रकारका पार्टीलाई समर्थन गर्न, त्यसमा सम्मिलित हुन पुग्दछन् । यसमा अर्को कारण के छ भने ती अवसरवादी वा प्रतिकृयावादीले जनतालाई झुक्याउने र लोभलाग्दा नाराहरु पनि दिने गर्दछन् ।
त्यसकारण बनिबनाउ क्रान्तिकारी पार्टी पाइँदैन । त्यसको निमित्त धेरै मेहनत गर्नु पर्छ । त्यसको निमित्त लामो समय लाग्न पनि सक्दछ । पार्टीले उठाएका मागहरु छोटो समयमै हासिल नहुन पनि सक्दछ । लामो र कठिक संंघर्षव्दारा मात्र क्रान्तिकारीहरुको धु्रवीकरण हुन्छ । विभिन्न कारणले, विभिन्न संगठनहरुमा आवद्ध क्रान्तिकारीहरु अन्ततः एकै ठाउँमा आउने परिस्थिति बल्ल तयार हुन्छ । त्यसको निमित्त क्रान्तिकारी पार्टीहरु सँग सहि किसिमको संयुक्त मोर्चा नीति हुनु पर्दछ ।
अन्य पक्षको भूमिका
माथि जुन ध्रुविकरणको चर्चा गरियो, त्यसले नै संयुक्त मोर्चाको आधार तयार गर्दछ । त्यस प्रकारको ध्रुवीकरण स्वतः पैदा भैहाल्दैन । विविध प्रकारका संघर्षहरुले त्यसको आधार तयार पार्दछन् । संघर्षका वीचबाट त्यसको आधार तयार हुन्छ । ती संघर्ष भनेको वैचारिक संघर्ष, वर्ग संघर्ष र जन संघर्षहरु हुन् । यी संघर्ष अघि बढ्ने क्रममा नै विभिन्न ठाउँमा रहेका क्रान्तिकारीहरु एक ठाउँमा आउने, उनीहरुका वीचमा ध्रुविकरण हुने प्रकृया अघि बढ्दछ ।
कार्यगत एकता
संयुक्त मोर्चाको सानो रुप हो, कार्यगत एकता । क्रान्तिको एउटा निश्चित अवधिमा पुरा गर्ने लक्ष सँग सम्वन्धित हुन्छ संयुक्त मोर्चा । तत्कालिक र दीर्घकालिन प्रकारका माग र विषयलाई पुरा गर्नकालागि आवश्यक हुन्छ संयुक्त मोर्चा । तर कार्यगत एकता राष्ट्र र जनताका पक्षका दैनिक जीवन सँग सम्वन्धित विषयहरुमा र यी विषयमा सोच मिल्ने विभिन्न प्रकारका शक्तिहरु सग गरिने अल्पकालिन समयका लागि गरिने संयुक्त गतिविधि नै कार्यगत एकता हो ।
केही समय देखि यता खासगरी राष्ट्रिय स्वाधीनता र जनजीविकाका विषयमा कार्यगत एकता गरी संघर्षलाई अघि बढाउने काम भैरहेको छ । पहिले यो कार्यगत एकता ने क पा (क्रान्तिकारी), देशभक्त जनगणतान्त्रिक मोर्चा सहित ९ दलबाट सुरु भएर यतिखेर २२ दल सम्म पुगेको छ । यसमा सहभागिता अझै केहि बढ्न सक्ने संभावना छ ।
यो कार्यगत एकताले अघि बढाएको विरोध कार्यक्रमले केही महत्पूर्ण भूमिका खेलेको हामीलाई थाहै छ । हिन्द प्रशान्त रणनीति अन्तर्गत एम् सी सी परियोजना लागु गरी नेपाललाई अमेरिकी सुरक्षा घेरामा राखी यो देशलाई चीन विरोधी आधार बनाउने योजना अन्तर्गत नेपालका दुईवटा सरकारका मन्त्रीहरुले हस्ताक्षर गरिसकेका थिए । उक्त संझौताहरुलाई नेपालको गत संसद अधिवेशनमा पारित गर्ने अमेरिकी सरकार र नेपालको ओली सरकारको योजना सफल हुन सकेन । तर, उनीहरु त्यसमा लागिरहेका छन् । भारतले विगत ६० वर्ष देखि कालापानीमा सेना तैनाथ गरेर लिम्पियाधुरा–कालापानी–लिपुलेक सहितको भूभाग आफ्नो नक्शामा सामेल गरेको विरोध भयो र नेपालले आफ्नो भूभागलाई समावेस गरेर नक्शा तयार पार्ने माग उठाइयो । यसलाई पुरा गर्न ओली सरकार वाध्य भयो । यसका साथै महामारीको निःशुल्क उपचारको व्यवस्था आदि मागहरुका विषयमा पनि सशक्त आवाज उठाउने काम भएको थियो । निरन्तर राष्ट्रिय स्वाधिनता र जन जीविका सम्वन्धी विषयमा संघर्ष गर्दै आएको कारणले नै २२ संगठनको कार्यदल तिर जनता आशावादी हुँदै गएको देखिन्छ ।
   संयुक्त मोर्चा बन्ने सम्भावना
माथि उल्लेखित राष्ट्रिय स्वाधीनताका र जनजीवीका सम्वन्धी कतिपय विषयमा कार्यगत एकता अघि बढेको छ । यो राम्रो पक्ष हो । यसलाई निरन्तरता दिनु आवश्यक छ । तर, जनतन्त्र सम्वन्धी र सरकार र व्यवस्थाालाई परिवर्तन गर्ने सम्वन्धी विषयहरुमा संघर्षलाई अघि बढाउन यो कार्यगत एकता नै पर्याप्त हुँदैन । त्यसको निमित्त यो भन्दा अलि उच्चस्तरको एकता वा मोर्चाको गठन गर्नु पनि आवश्यक देखिन्छ । क्रान्तिकारीहरुका वीचमा यस विषयमा पनि द्धलफल चलिरहेको छ ।